تاریخچه انجمن

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی-که در گذشته «انجمن آثار ملی» نام داشت - در پاییز 1301 هـ .ش به همت گروهی از رجال دانشور و علاقه‌مند به آثار تاریخی و حفظ آن‌، بر اساس اساسنامه ای در 14 ماده و با هدف «ازدیاد علاقه عامه به آثار قدیم تاریخی و علمی و صنعتی ایران و به منظور نگاهداری صنایع مستظرفه و صنایع دستی و حفظ سبک و شیوه قدیم آنها» تأسیس شد.

محل کنونی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

انجمن در بدو تأسیس مکان مشخصی نداشت و هر بار در خانه یکی از اعضاء مؤسس تشکیل می‌شد. پس از تجدید فعالیت انجمن در 1323هـ .ش و گسترش تدریجی دامنه فعالیت‌های آن‌، نیاز به محلی برای استقرار انجمن ضرورت یافت. از این رو، در سال 1346 هـ .ش خانه قدیمی و بزرگ حسین پاشا خان ملقب به امیر بهادر، وزیر دربار مظفرالدین شاه واقع در محل معروف به سر پل امیر بهادر –که به حسینیه امیر بهادر معروف بود- با حدود سه هزار مترمربع وسعت، جهت استقرار انجمن آثار ملی خریداری شد. بنای این ساختمان به سال 1318هـ .ق/1279 هـ .ش /1900 میلادی باز می‌گردد و دارای تالار بزرگ آئینه کاری در طبقه همکف و تالار بزرگ سخنرانی در طبقه اول است.
انجمن پس از خریداری بنای مذکور و انجام تعمیرات اساسی و مفصل با رعایت شیوه اصیل و قدیمی بنا، آن را مقر دائمی خود قرار داد.

فعالیت انجمن از بدو تأسیس تا پیروزی انقلاب اسلامی (1301- 1357 هـ . ش)

انجمن در ابتدا فعالیت خود نخست بنای آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی را در توس احداث کرد. همچنین کنگره بین‌المللی فردوسی را به مناسبت هزارمین سال تولد این حکیم نامدار ایرانی در سال 1313 هـ .ش برگزار نمود. پس از برگزاری جشن هزاره فردوسی، انجمن که یک سازمان ملی و فاقد درآمد و اعتبار مخصوص بود تا 1323 هـ . ش از فعالیت‌ باز ماند.
در 22 آذر ماه 1323 هـ . ش انجمن که برای مدتی فعالیت نداشت‌، به دنبال تصویب اساسنامه‌ای جدید از نو آغاز به کار کرد و اقدامات مهمی را در این دوره از فعالیت خود به شرح زیر انجام داد:
1. ساخت آرامگاه برای بزرگان نامور ایران چون فردوسی، ابن سینا، سعدی، نادرشاه، خیام، شیخ عطار، کمال‌الملک، باباطاهر، صائب تبریزی، شیخ روز بهان بقلی، سیبویه، شیخ ابوالحسن خرقانی، شاه شجاع، ابن یمین فریومدی، ابوالحسن بیهقی، اوحدی مراغه ای و بسیاری بزرگان دیگر؛ احداث بنای معظمی در گورستان تاریخی سرخاب تبریز در مجاورت بقعه متبرک سید حمزه و آرامگاه شادروان ثقة الاسلام شهید به یاد سرایندگان و ادبای مدفون در خطه آذربایجان.
2. کمک به بازسازی بناهای تاریخی ایران در اصفهان، شیراز و خراسان
3. طبع و نشر آثار بزرگان ایران و کتابهای مربوط به جغرافیای تاریخی شهرهای ایران و باستانشناسی.
4. سفارش به ساخت 7 طرح سیاه قلم از شعرا و دانشمندان ایران و همچنین 13 تندیس توسط انجمن از جنس گچ – سنگ مرمر، سپری و از جنس برنز به شرح ذیل:
1- مجسمه نشسته فردوسی از سنگ مرمر، هدیه دولت ایران به دولت ایتالیا
2- مجسمه نشسته فردوسی از سنگ مرمر در باغ آرامگاه فردوسی در شهر طوس
3- مجسمه برنزی عظیم الجثه در باغ نادری در شهر مشهد مقدس
4- مجسمه نیم تنه خیام از سنگ مرمر در آرامگاه خیام در شهر نیشابور
5- مجسمه نشسته خیام از سنگ مرمر در پارک لاله تهران
6- مجسمه ایستاده فردوسی از سنگ مرمر در میدان فردوسی تهران
7- کتیبه نیم برجسته از صورت کمال الملک در آرامگاه کمال الملک در شهر نیشابور
8- نیم تنه نادرشاه در موزه نادری آرامگاه نادرشاه در شهر مشهد مقدس
9- مجسمه امیرکبیر در ایتالیا
10- مجسمه یعقوب لیث صفاری در زابل
11- مجسمه بوعلی سینا از سنگ مرمریت در شهر مشهد مقدس
12- مجسمه سعدی از سنگ مرمریت در شهر شیراز
13- مجسمه فرشته عدالت از سنگ مرمریت در کاخ دادگستری
(لازم به ذکر است، کلیه آثار فوق توسط زنده یاد استاد ابوالحسن خان صدیقی ساخته شده است)
5. برگزاری کنگره بین المللی ابن سینا در سال 1333 هـ .ش و چاپ و انتشار کتابها و رسالات فارسی او مشتمل بر 19 اثر، کتاب جشن نامه ابن سینا ( 4 مجلد) و ترجمه مجلد اول جشن نامه به زبان فرانسه.

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی

پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران و ایجاد بستر مناسب دینی و فرهنگی مبتنی بر تعالیم اسلام‌، شورای عالی انقلاب فرهنگی، اساسنامه جدید «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» را در سال 1366 هـ .ش و متمم آن را در سال 1373 هـ .ش از تصویب گذراند و بدین ترتیب انجمن دوره سوم فعالیت خود را آغاز کرد. متن اساسنامه و متمم آن چنین است:

اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

به منظور تحقق اهداف و وظايف مشروحه ذيل، انجمنی تحت عنوان «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» تأسيس می‌شود:
ماده 1- هدف
معرّفی و بزرگداشت عالمان و متفكّران عرصه فرهنگ و تمدّن اسلام و ايران و احيا و انتشار آثار ارزنده آنان و همچنين معرّفی آثار فرهنگ و تمدّن اسلام و ايران و نقش و سهم ايرانيان در اعتلا و ارتقای آن.
ماده 2- رئوس وظايف
الف- تهيه و انتشار زندگی‌نامه عالمان و متفكّرانی كه در اعتلای فرهنگ و تمدّن اسلام و ايران منشاء اثر بوده‌‏اند و احيای آثار آنان.
ب - برگزاری مجامع تحقيقی و برپائی مراسم بزرگداشت و كمك به ساختن بناهای يادبود و امثال آن و مشاركت مؤثّر در سمينارها، مجامع و نمايشگاه‏‌های فرهنگی مهم ايران و جهان.
ج- تجليل، تشويق و حمايت از پديدآورندگان آثار فرهنگی و علمی ارزنده و همكاری در امر انتخاب كتاب‏‌های برگزيده سال.
د- مبادله اطّلاعات و همكاری با مؤسّسات فرهنگی و كتابخانه‏‌های داخل و خارج كشور در زمينه تهيّه و تكميل فهرست مجموعه‌های نفيس فرهنگی و هنری و كتاب‏ها و نسخ خطّی و تلاش در نشر اين كتاب‏ها و نسخ و تشويق و ترغيب به تحقيق در آثار ارزنده فرهنگ اسلام و ايران.
ﻫ - معرّفی تاريخ فرهنگ اسلام در ايران به ويژه سهم ايرانيان در خدمت به اسلام و تمدّن اسلامی و ميراث اسلام در ايران.
ماده 3- اعضای هيأت امنا
1. رياست جمهوری (رياست عاليه)
2. وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی
3. وزير فرهنگ و آموزش عالی
4. سه نفر از استادان و شخصيّت‏‌های دانشگاهی به معرّفی وزير فرهنگ و آموزش عالی و تأييد شورای عالی انقلاب فرهنگی
5. سه نفر از علما و شخصيّت‏‌های فرهنگی و هنری كشور به معرّفی وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی و تأييد شورای عالی انقلاب فرهنگی
ماده 4- در مورد تركيب هيأت مديره، منابع مالی و ساير امور انجمن، هيأت امنا در چهارچوب اين مصوّبه به نحو مقتضی اتخاذ تصميم خواهد نمود.
ماده 5 - اين مصوّبه در5 ماده طّی جلسات بيست و هشتم تا سی و دوم از تاريخ 1365/10/27 تا تاريخ 65/12/09 در شورای فرهنگ عمومی تصويب شده و در جلسات 124 و128 مورّخ 66/06/03 و 66/07/21 شورای عالی انقلاب فرهنگی با اصلاحاتی به تصويب نهايی رسيد.

متمم اساسنامه

مصوّب جلسه 258 مورّخ 73/06/01 شورای مشترك و تأييد شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه 338 مورّخ 73/06/29 با توجّه به مفاد ماده 4 اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی (مصوّب جلسات124 و 128 مورّخ 66/06/03 و 66/07/21 شورای عالی انقلاب فرهنگی) و به منظور اداره انجمن و تصريح وظايف هيأت امنای انجمن در جلسه مورّخ 73/12/4 خود، اين موارد را تصويب كرد.
ماده 1- اركان انجمن
الف - هيأت امنا
ب - هيأت مديره
ج - مجمع عمومی اعضا
الف- هيأت امنا
ماده 2- وظايف هيأت امنا
الف - تصويب اعضای هيأت مديره و رئيس انجمن به پيشنهاد وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ب- تصويب سياست‌ها و خطّ مشی‌های انجمن.
ج- بررسی و تصويب عملكرد و محاسبات ساليانه انجمن.
د- تصويب تشكيل شعب انجمن در هر استان يا خارج از كشور و تأييد هيأت امنای هر كدام.
ب- هيأت مديره
ماده 3- هيأت مديره مركب از 5 نفر است كه هر دو سال يكبار انتخاب می‌شوند و تجديد انتخاب آنان بلامانع است.
ماده 4- وظايف هيأت مديره
الف - اجرای تصميمات هيأت امنا.
ب - اداره امور جاری انجمن.
ج - تنظيم و تصويب برنامه‏‌ها، آيين‏‌نامه‏‌ها و تشكيلات انجمن طبق اساسنامه آن.
د - برگزاری مجمع عمومی.
ماده 5-هيأت مديره می‌تواند برای امور جاری انجمن، علاوه بر استخدام افراد لازم، از معاضدت و بكارگيری نيروی انسانی سازمان‏‌ها و مؤسّسات دولتی به ويژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استفاده كند.
ج- مجمع عمومی
ماده6- مجمع عمومی مركب است از اجتماع اعضای رسمی و افتخاری علاقه‏‌مند به اهداف انجمن كه در زمينه توسعه و تقويّت فعّاليّت‏‌های آن، راهنمايی و همكاری می‌كنند.
منابع مالی و محاسبات انجمن
ماده 7- منابع مالی انجمن عبارت است از:
الف - درآمد حاصل از عوارض قانونی از جمله سيمان.
ب - كمك‌های مالی و تجهيزاتی بخش دولتی و يا خصوصی.
ج - درآمد حاصل از فروش نشريّات و كتاب‏‌های انجمن.
د - درآمدهای متفرّقه.
ماده 8- محاسبات انجمن به عهده خزانه‌دار است و حواله‌های صادر شده بايد به امضای رئيس هيأت مديره و خزانه‌‏دار برسد.
تبصره: عايدات انجمن مختصراً صرف امور ناظر به اهداف و خطّ مشی‌های انجمن مي‏‌شود.

آئین‌نامه نحوه تشکیل و وظایف شعب انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در مراکز استانها

در اجرای بند «د» از ماده 2 و بند «ج» از ماده 4 متمم اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی مصوب جلسه 258 مورخ73/6/1 شورای مشترک و تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب جلسه 338 مورخ 73/6/29، آیین‌نامه زیر به منظور تعیین ضوابط تشکیل شعبه‌های انجمن در مراکز استانها تنظیم می‌گردد:
ماده1)
هدف از تشکیل شعب انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در استان‎ها و وظایف آنها، همان اهداف و وظایف تعیین شده در مواد یک و دو اساسنامه مصوب جلسات 124 و 128 مورخ 66/6/3 و مورخ 66/7/21 شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
ماده 2)
تعداد اعضای هیأت امنای شعب انجمن در مراکز استانها هفت نفر می‌باشند. نماینده محترم ولی‌فقیه و امام جمعه مرکز استان، نماینده مجمع نمایندگان، استاندار محترم به عنوان رئیس، مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان به عنوان دبیر و سه نفر از شخصیت‌های علمی و فرهنگی استان پس از تأیید هیأت مدیره مرکز برای مدت دو سال به عنوان اعضای ثابت آن تعیین می‌شوند.
تبصره یک:
دبیر هیأت امنا شعب انجمن در مراکز به منظور پیگیری امور جاری انجمن یک نفر را به عنوان رئیس دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان تعیین می‌کند.
ماده 3 )
هیأت امناء شعب از بین خود یک نفر را به عنوان خزانه‌دار انتخاب می‌نماید.
ماده4)
مدیران کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استانها فهرستی شامل شرح حال، آثار علمی و فرهنگی و سایر اطلاعات لازم در مورد اعضای پیشنهادی شعب تهیه و برای تصویب به هیأت مدیره انجمن ارسال می‌نماید.
ماده 5)
پیشنهادهای واصله موضوع ماده 3 در هیأت مدیره انجمن مطرح و پس از تأیید، برای تصویب نهایی به هیأت امنای شعب انجمن در مرکز استان ابلاغ خواهد شد.
تبصره دو:
صدور احکام اعضای هیأت امناء شعب انجمن با هیأت مدیره انجمن در مرکز است.
ماده6)
مدیران کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استانها مقدمات لازم را جهت تعیین محل مناسب، تهیه لوازم و تجهیزات و استفاده از خدمات افراد معمول داشته و پیشنهادهای لازم را به هیأت مدیره انجمن در مرکز ارسال خواهند نمود.
ماده 7)
اعتبارات لازم جهت انجام فعالیتهای شعب انجمن در استانها، در مرکز و جذب کمک‌های مالی در محل، درآمد حاصله از فروش کالای انتشاراتی و جذب کمک‌های افراد و سازمان‌های مختلف در استان مربوطه تأمین می‌گردد.
تبصره سه:
درآمدهای شعب انجمن از هر محلی که باشد، منحصراً صرف امور ناظر به اهداف و خط‎مشی‌های انجمن در محل می‌باشد.
ماده 8)
به منظور تسریع در انجام امور محوله شعب انجمن، حساب جاری در یکی از بانک‌های استان محل تشکیل افتتاح و حق برداشت از حساب مذکور با رئیس هیأت امناء شعب و خزانه‌دار شعب خواهد بود.
ماده 9)
هیأت‌های امناء شعب موظف‌اند برنامه‌های پیشنهادی و گزارش فعالیت‌های انجام شده را به صورت شش ماهه به هیأت مدیره انجمن در مرکز ارسال نمایند تا در مورد نحوه برگزاری مراسم بررسی و تصمیم‌گیری شود.
ماده 10)
با توجه به وظایف و اختیارات رئیس هیأت مدیره مرکز و خزانه‌دار مرکز موضوع ماده 8 متمم اساسنامه انجمن، مسئولان موظفند گزارش شش ماهه و سالانه فعالیت‌های خود را به انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به صورت مکتوب مدوّن و منظّم ارسال نمایند.
این آیین‌نامه در ده ماده و سه تبصره تنظیم و در جلسه مورخ 93/9/18 هیأت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به تصویب رسید.

وضعيت حقوقی و ثبت انجمن

ماده 9- انجمن، مؤسّسه‌‏ای است عمومی، عام‏ المنفعه و دائمی و اموال آن نيز عمومی است.
تبصره: كليّة حقوق و امتيازات و اموال انجمن آثار ملّی (سابق) به انجمن آثار و مفاخرفرهنگی تعلّق دارد و اين انجمن جايگزين انجمن آثار ملّی محسوب می‌شود.
اين متمم در 9 ماده و 2 تبصره در جلسة 338 مورّخ 73/06/29 شورای عالی انقلاب فرهنگی تأييد شد.
در نخستين گام پس از تعيين اعضای هيأت مديره و همچنين رئيس هيأت مديره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی اقدامات ضروری جهت تنظيم جداول سازمانی و نيروی انسانی و همچنين تدوين شرح و وظايف هر يك از مديريت‏‌های داخلی انجمن آغاز شد و با تصويب سازمان و وظايف مديريت‌‏های انجمن و ابلاغ به قسمت‏‌ها، فعّاليّت عملی جهت راه ‏اندازی مجموعه، شكلی تازه به خود گرفت.

اعضای هيأت امنای انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

با عنايت به ماده سوم اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی (مصوّبات جلسات124 و128 مورّخ 66/06/03 و 66/07/21 شورای عالی انقلاب فرهنگی) و نظر به اتمام دوره اعضای حقیقی هيأت امنای انجمن، افراد ذيل از ميان شخصيّت‏‌های دانشگاهی، فرهنگی و هنری به عنوان اعضای حقیقی جديد انتخاب شدند.
- ریاست محترم جمهوری حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر حسن روحانی (عضو حقوقی)
- وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی جناب آقای دکتر سید عباس صالحی (عضو حقوقی)
- وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری جناب آقای دکتر منصور غلامی (عضو حقوقی)
- جناب آقای دکتر علی اکبر ولایتی (عضو حقیقی)
- جناب آقای دكتر محمّدرضا مخبر دزفولی (عضو حقیقی)
- جناب آقای حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید صدرالدین شریعتی (عضو حقیقی)
- جناب آقای دكتر غلامعلی حدّاد عادل (عضو حقیقی)
- جناب آقای دکتر سید عزت الله ضرغامی (عضو حقیقی)
- جناب آقای مهندس سید مصطفی میر سلیم (عضو حقیقی)

اعضای هيأت مديره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

براساس بند الف ماده 2 متمم اساسنامه انجمن، اعضای جديد هيأت مديره و رئيس انجمن برای دو سال به پيشنهاد وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی و تأیید هیأت امنا به شرح ذیل انتخاب گرديدند:
- جناب آقای دکتر حسن بلخاری قهی (رئیس انجمن)
- جناب آقای دكتر مهدی محقق (رئیس هیأت مدیره انجمن)
- جناب آقای دکتر اصغر دادبه
- حجت‌الاسلام والمسلمین جناب آقای مرتضی واعظ جوادی
-  جناب آقای دکتر مهدی حجت

فعالیت های انجمن پس از پیروزی انقلاب اسلامی

انجمن از زمان تصویب اساسنامه در سال 1366 هـ . ش در شورای عالی انقلاب تا تصویب متمم اساسنامه در 1373 هـ . ش - که از آن می‌توان به عنوان قانون تأسیس انجمن نام برد - فعالیت خاصی نداشت و تنها به چاپ 11 جلد کتاب که در قبل از انقلاب سفارش آنها را داده بود، اقدام نمود. اما از سال 1373 هـ . ش فعالیت های انجمن آغاز گردید.
انجمن در طول فعالیت خود از 1373هـ .ش تا کنون مبادرت به برگزاری بیش از 178 مراسم بزرگداشت در تهران و 42 مراسم در شهرستانها و همچنین 12 مراسم نکوداشت برای مفاخر ایران و اسلام (شخصیتهای بین‌المللی) کرده است.