تاریخچه انجمن

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی-که در گذشته «انجمن آثار ملی» نام داشت - در پاییز 1301 هـ .ش به همت گروهی از رجال دانشور و علاقه‌مند به آثار تاریخی و حفظ آن‌، بر اساس اساسنامه ای در 14 ماده و با هدف «ازدیاد علاقه عامه به آثار قدیم تاریخی و علمی و صنعتی ایران و به منظور نگاهداری صنایع مستظرفه و صنایع دستی و حفظ سبک و شیوه قدیم آنها» تأسیس شد.

محل کنونی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

انجمن در بدو تأسیس مکان مشخصی نداشت و هر بار در خانه یکی از اعضاء مؤسس تشکیل می شد. پس از تجدید فعالیت انجمن در 1323هـ .ش و گسترش تدریجی دامنه فعالیت های آن‌، نیاز به محلی برای استقرار انجمن ضرورت یافت. از این رو، در سال 1346 هـ .ش خانه قدیمی و بزرگ حسین پاشا خان ملقب به امیر بهادر، وزیر دربار مظفرالدین شاه واقع در محل معروف به سر پل امیر بهادر –که به حسینیه امیر بهادر معروف بود- با حدود سه هزار مترمربع وسعت، جهت استقرار انجمن آثار ملی خریداری شد. بنای این ساختمان به سال 1318هـ .ق/1279 هـ .ش /1900 میلادی باز می‌گردد و دارای تالار بزرگ آئینه کاری در طبقه همکف و تالار بزرگ سخنرانی در طبقه اول است.
انجمن پس از خریداری بنای مذکور و انجام تعمیرات اساسی و مفصل با رعایت شیوه اصیل و قدیمی بنا، آن را مقر دائمی خود قرار داد.

فعالیت انجمن از بدو تأسیس تا پیروزی انقلاب اسلامی (1301- 1357 هـ . ش)

انجمن در ابتدا فعالیت خود نخست بنای آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی را در توس احداث کرد. همچنین کنگره بین‌المللی فردوسی را به مناسبت هزارمین سال تولد این حکیم نامدار ایرانی در سال 1313 هـ .ش برگزار نمود. پس از برگزاری جشن هزاره فردوسی، انجمن که یک سازمان ملی و فاقد درآمد و اعتبار مخصوص بود تا 1323 هـ . ش از فعالیت‌ باز ماند.
در 22 آذر ماه 1323 هـ . ش انجمن که برای مدتی فعالیت نداشت‌، به دنبال تصویب اساسنامه‌ای جدید از نو آغاز به کار کرد و اقدامات مهمی را در این دوره از فعالیت خود به شرح زیر انجام داد:
1. ساخت آرامگاه برای بزرگان نامور ایران چون فردوسی، ابن سینا، سعدی، نادرشاه، خیام، شیخ عطار، کمال‌الملک، باباطاهر، صائب تبریزی، شیخ روز بهان بقلی، سیبویه، شیخ ابوالحسن خرقانی، شاه شجاع، ابن یمین فریومدی، ابوالحسن بیهقی، اوحدی مراغه ای و بسیاری بزرگان دیگر؛ احداث بنای معظمی در گورستان تاریخی سرخاب تبریز در مجاورت بقعه متبرک سید حمزه و آرامگاه شادروان ثقة الاسلام شهید به یاد سرایندگان و ادبای مدفون در خطه آذربایجان.
2. کمک به بازسازی بناهای تاریخی ایران در اصفهان، شیراز و خراسان
3. طبع و نشر آثار بزرگان ایران و کتابهای مربوط به جغرافیای تاریخی شهرهای ایران و باستانشناسی.
4. سفارش به ساخت 7 طرح سیاه قلم از شعرا و دانشمندان ایران و همچنین 13 تندیس توسط انجمن از جنس گچ – سنگ مرمر، سپری و از جنس برنز به شرح ذیل:
1- مجسمه نشسته فردوسی از سنگ مرمر، هدیه دولت ایران به دولت ایتالیا
2- مجسمه نشسته فردوسی از سنگ مرمر در باغ آرامگاه فردوسی در شهر طوس
3- مجسمه برنزی عظیم الجثه در باغ نادری در شهر مشهد مقدس
4- مجسمه نیم تنه خیام از سنگ مرمر در آرامگاه خیام در شهر نیشابور
5- مجسمه نشسته خیام از سنگ مرمر در پارک لاله تهران
6- مجسمه ایستاده فردوسی از سنگ مرمر در میدان فردوسی تهران
7- کتیبه نیم برجسته از صورت کمال الملک در آرامگاه کمال الملک در شهر نیشابور
8- نیم تنه نادرشاه در موزه نادری آرامگاه نادرشاه در شهر مشهد مقدس
9- مجسمه امیرکبیر در ایتالیا
10- مجسمه یعقوب لیث صفاری در زابل
11- مجسمه بوعلی سینا از سنگ مرمریت در شهر مشهد مقدس
12- مجسمه سعدی از سنگ مرمریت در شهر شیراز
13- مجسمه فرشته عدالت از سنگ مرمریت در کاخ دادگستری
(لازم به ذکر است، کلیه آثار فوق توسط زنده یاد استاد ابوالحسن خان صدیقی ساخته شده است)
5. برگزاری کنگره بین المللی ابن سینا در سال 1333 هـ .ش و چاپ و انتشار کتابها و رسالات فارسی او مشتمل بر 19 اثر، کتاب جشن نامه ابن سینا ( 4 مجلد) و ترجمه مجلد اول جشن نامه به زبان فرانسه.

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی

پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران و ایجاد بستر مناسب دینی و فرهنگی مبتنی بر تعالیم اسلام‌، شورای عالی انقلاب فرهنگی، اساسنامه جدید «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» را در سال 1366 هـ .ش و متمم آن را در سال 1373 هـ .ش از تصویب گذراند و بدین ترتیب انجمن دوره سوم فعالیت خود را آغاز کرد. متن اساسنامه و متمم آن چنین است:

اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

به منظور تحقق اهداف و وظايف مشروحة ذيل، انجمني تحت عنوان «انجمن آثار و مفاخر فرهنگي» تأسيس مي‏‌شود:
ماده 1- هدف
معرّفي و بزرگداشت عالمان و متفكّران عرصة فرهنگ و تمدّن اسلام و ايران و احيا و انتشار آثار ارزندة آنان و همچنين معرّفي آثار فرهنگ و تمدّن اسلام و ايران و نقش و سهم ايرانيان در اعتلا و ارتقاي آن.
ماده 2- رئوس وظايف
الف- تهيه و انتشار زندگي نامة عالمان و متفكّراني كه در اعتلاي فرهنگ و تمدّن اسلام و ايران منشاء اثر بوده‌‏اند و احياي آثار آنان.
ب - برگزاري مجامع تحقيقي و برپائي مراسم بزرگداشت و كمك به ساختن بناهاي يادبود و امثال آن و مشاركت مؤثّر در سمينارها، مجامع و نمايشگاه‏‌هاي فرهنگي مهمّ ايران و جهان.
ج- تجليل، تشويق و حمايت از پديدآورندگان آثار فرهنگي و علمي ارزنده و همكاري در امر انتخاب كتاب‏هاي برگزيدة سال.
د- مبادلة اطّلاعات و همكاري با مؤسّسات فرهنگي و كتابخانه‏‌هاي داخل و خارج كشور در زمينة تهيّه و تكميل فهرست مجموعه ‏هاي نفيس فرهنگي و هنري و كتاب‏ها و نسخ خطّي و تلاش در نشر اين كتاب‏ها و نسخ و تشويق و ترغيب به تحقيق در آثار ارزندة فرهنگ اسلام و ايران.
ﻫ - معرّفي تاريخ فرهنگ اسلام در ايران به ويژه سهم ايرانيان در خدمت به اسلام و تمدّن اسلامي و ميراث اسلام در ايران.
ماده 3- اعضاي هيأت امنا
1. رياست جمهوري (رياست عاليه)
2. وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي
3. وزير فرهنگ و آموزش عالي
4. سه نفر از استادان و شخصيّت‏‌هاي دانشگاهي به معرّفي وزير فرهنگ و آموزش عالي و تأييد شوراي عالي انقلاب فرهنگي
5. سه نفر از علما و شخصيّت‏‌هاي فرهنگي و هنري كشور به معرّفي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و تأييد شوراي عالي انقلاب فرهنگي
ماده 4- در مورد تركيب هيأت مديره، منابع مالي و ساير امور انجمن، هيأت امنا در چهارچوب اين مصوّبه به نحو مقتضي اتخاذ تصميم خواهد نمود.
ماده 5 - اين مصوّبه در5 ماده طّي جلسات بيست و هشتم تا سي و دوم از تاريخ 1365/10/27 تا تاريخ 65/12/09 در شوراي فرهنگ عمومي تصويب شده و در جلسات 124 و128 مورّخ 66/06/03 و 66/07/21 شوراي عالي انقلاب فرهنگي با اصلاحاتي به تصويب نهايي رسيد.

متمم اساسنامه

مصوّب جلسه 258 مورّخ 73/06/01 شوراي مشترك و تأييد شوراي عالي انقلاب فرهنگي در جلسه 338 مورّخ 73/06/29 با توجّه به مفاد ماده 4 اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگي (مصوّب جلسات124 و 128 مورّخ 66/06/03 و 66/07/21 شوراي عالي انقلاب فرهنگي) و به منظور اداره انجمن و تصريح وظايف هيأت امناي انجمن در جلسه مورّخ 73/12/4 خود، اين موارد را تصويب كرد.
ماده 1- اركان انجمن
الف - هيأت امنا
ب - هيأت مديره
ج - مجمع عمومي اعضا
الف- هيأت امنا
ماده 2- وظايف هيأت امنا
الف - تصويب اعضاي هيأت مديره و رييس انجمن به پيشنهاد وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي.
ب- تصويب سياست ها و خطّ مشي‏ هاي انجمن.
ج- بررسي و تصويب عملكرد و محاسبات ساليانة انجمن.
د- تصويب تشكيل شعب انجمن در هر استان يا خارج از كشور و تأييد هيأت امناي هر كدام.
ب- هيأت مديره
ماده 3- هيأت مديره مركب از 5 نفر است كه هر دو سال يكبار انتخاب مي‏‌شوند و تجديد انتخاب آنان بلامانع است.
ماده 4- وظايف هيأت مديره
الف - اجراي تصميمات هيأت امنا.
ب - ادارة امور جاري انجمن.
ج - تنظيم و تصويب برنامه‏ ها، آيين‏ نامه‏ ها و تشكيلات انجمن طبق اساسنامة آن.
د - برگزاري مجمع عمومي.
ماده 5-هيأت مديره مي‏تواند براي امور جاري انجمن، علاوه بر استخدام افراد لازم، از معاضدت و بكارگيري نيروي انساني سازمان‏ها و مؤسّسات دولتي به ويژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي استفاده كند.
ج- مجمع عمومي
ماده6- مجمع عمومي مركب است از اجتماع اعضاي رسمي و افتخاري علاقه‏ مند به اهداف انجمن كه در زمينة توسعه و تقويّت فعّاليّت‏‌هاي آن، راهنمايي و همكاري مي‏ كنند.
منابع مالي و محاسبات انجمن
ماده 7- منابع مالي انجمن عبارت است از:
الف - درآمد حاصل از عوارض قانوني از جمله سيمان.
ب - كمك‏هاي مالي و تجهيزاتي بخش دولتي و يا خصوصي.
ج - درآمد حاصل از فروش نشريّات و كتاب‏‌هاي انجمن.
د - درآمدهاي متفرّقه.
ماده 8- محاسبات انجمن به عهدة خزانه ‏دار است و حواله ‏هاي صادر شده بايد به امضاي رييس هيأت مديره و خزانه‌‏دار برسد.
تبصره: عايدات انجمن مختصراً صرف امور ناظر به اهداف و خطّ مشي‏ هاي انجمن مي‏شود.

آئین‌نامه نحوه تشکیل و وظایف شعب انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در مراکز استانها

در اجرای بند «د» از ماده 2 و بند «ج» از ماده 4 متمم اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی مصوب جلسه 258 مورخ73/6/1 شورای مشترک و تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب جلسه 338 مورخ 73/6/29، آیین‌نامه زیر به منظور تعیین ضوابط تشکیل شعبه‌های انجمن در مراکز استانها تنظیم می‌گردد:
ماده1)
هدف از تشکیل شعب انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در استان‎ها و وظایف آنها، همان اهداف و وظایف تعیین شده در مواد یک و دو اساسنامه مصوب جلسات 124 و 128 مورخ 66/6/3 و مورخ 21/7/66 شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
ماده 2)
تعداد اعضای هیأت امنای شعب انجمن در مراکز استانها هفت نفر می‌باشند. نماینده محترم ولی‌فقیه و امام جمعه مرکز استان، نماینده مجمع نمایندگان، استاندار محترم به عنوان رئیس، مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان به عنوان دبیر و سه نفر از شخصیت‌های علمی و فرهنگی استان پس از تأیید هیأت مدیره مرکز برای مدت دو سال به عنوان اعضای ثابت آن تعیین می‌شوند.
تبصره یک:
دبیر هیأت امنا شعب انجمن در مراکز به منظور پیگیری امور جاری انجمن یک نفر را به عنوان رئیس دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان تعیین می‌کند.
ماده 3 )
هیأت امناء شعب از بین خود یک نفر را به عنوان خزانه‌دار انتخاب می‌نماید.
ماده4)
مدیران کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استانها فهرستی شامل شرح حال، آثار علمی و فرهنگی و سایر اطلاعات لازم در مورد اعضای پیشنهادی شعب تهیه و برای تصویب به هیأت مدیره انجمن ارسال می‌نماید.
ماده 5)
پیشنهادهای واصله موضوع ماده 3 در هیأت مدیره انجمن مطرح و پس از تأیید، برای تصویب نهایی به هیأت امنای شعب انجمن در مرکز استان ابلاغ خواهد شد.
تبصره دو:
صدور احکام اعضای هیأت امناء شعب انجمن با هیأت مدیره انجمن در مرکز است.
ماده6)
مدیران کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استانها مقدمات لازم را جهت تعیین محل مناسب، تهیه لوازم و تجهیزات و استفاده از خدمات افراد معمول داشته و پیشنهادهای لازم را به هیأت مدیره انجمن در مرکز ارسال خواهند نمود.
ماده 7)
اعتبارات لازم جهت انجام فعالیتهای شعب انجمن در استانها، در مرکز و جذب کمک‌های مالی در محل، درآمد حاصله از فروش کالای انتشاراتی و جذب کمک‌های افراد و سازمان‌های مختلف در استان مربوطه تأمین می‌گردد.
تبصره سه:
درآمدهای شعب انجمن از هر محلی که باشد، منحصراً صرف امور ناظر به اهداف و خط‎مشی‌های انجمن در محل می‌باشد.
ماده 8)
به منظور تسریع در انجام امور محوله شعب انجمن، حساب جاری در یکی از بانک‌های استان محل تشکیل افتتاح و حق برداشت از حساب مذکور با رئیس هیأت امناء شعب و خزانه‌دار شعب خواهد بود.
ماده 9)
هیأت‌های امناء شعب موظف‌اند برنامه‌های پیشنهادی و گزارش فعالیت‌های انجام شده را به صورت شش ماهه به هیأت مدیره انجمن در مرکز ارسال نمایند تا در مورد نحوه برگزاری مراسم بررسی و تصمیم‌گیری شود.
ماده 10)
با توجه به وظایف و اختیارات رئیس هیأت مدیره مرکز و خزانه‌دار مرکز موضوع ماده 8 متمم اساسنامه انجمن، مسئولان موظفند گزارش شش ماهه و سالانه فعالیت‌های خود را به انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به صورت مکتوب مدوّن و منظّم ارسال نمایند.
این آیین‌نامه در ده ماده و سه تبصره تنظیم و در جلسه مورخ 93/9/18 هیأت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به تصویب رسید.

وضعيت حقوقي و ثبت انجمن

ماده 9- انجمن، مؤسّسه‌‏اي است عمومي، عام‏ المنفعه و دائمي و اموال آن نيز عمومي است.
تبصره: كليّة حقوق و امتيازات و اموال انجمن آثار ملّي (سابق) به انجمن آثار و مفاخرفرهنگي تعلّق دارد و اين انجمن جايگزين انجمن آثارملّي محسوب مي‏شود.
اين متمم در 9 ماده و 2 تبصره در جلسة 338 مورّخ 73/06/29 شوراي عالي انقلاب فرهنگي تأييد شد.
در نخستين گام پس از تعيين اعضاي هيأت مديره و همچنين رييس هيأت مديرة انجمن آثار و مفاخر فرهنگي اقدامات ضروري جهت تنظيم جداول سازماني و نيروي انساني و همچنين تدوين شرح و وظايف هر يك از مديريت‏هاي داخلي انجمن آغاز شد و با تصويب سازمان و وظايف مديريت‏هاي انجمن و ابلاغ به قسمت‏ها، فعّاليّت عملي جهت راه ‏اندازي مجموعه، شكلي تازه به خود گرفت.

اعضاي هيأت امناي انجمن آثار و مفاخر فرهنگي

با عنايت به مادة سوم اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگي (مصوّبات جلسات124 و128 مورّخ 66/06/03 و 66/07/21 شوراي عالي انقلاب فرهنگي) و نظر به اتمام دورة اعضای حقیقی هيأت امناي انجمن، افراد ذيل از ميان شخصيّت‏هاي دانشگاهی، فرهنگي و هنری به عنوان اعضاي حقیقی جديد انتخاب شدند.
- ریاست محترم جمهوری حضرتحجت الاسلام والمسلمین جناب آقاي دکتر حسن روحانی (عضو حقوقی)
- وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی جناب آقاي دکتر سید رضا صالحی امیری (عضو حقوقی)
- وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری جناب آقاي دکتر محمد فرهادی (عضو حقوقی)
- جناب آقای دکتر علی اکبر ولایتی (عضو حقیقی)
- جناب آقاي دكتر محمّدرضا مخبر دزفولی (عضو حقیقی)
- جناب آقای حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید صدرالدین شریعتی (عضو حقیقی)
- جناب آقاي دكتر غلامعلي حدّاد عادل (عضو حقیقی)
- جناب آقاي دکتر عبدالعلی سید عزت الله ضرغامی (عضو حقیقی)
- جناب آقای مهندس سید مصطفی میر سلیم (عضو حقیقی)

اعضاي هيأت مديره انجمن آثار و مفاخر فرهنگي

براساس بند الف مادة2 متمم اساسنامة انجمن، اعضاي جديد هيأت مديره و رئيس انجمن برای دو سال به پيشنهاد وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و تأیید هیأت امنا به شرح ذیل انتخاب گرديدند:
- جناب آقای دکتر حسن بلخاری قهی (رئیس انجمن)
- جناب آقاي دكتر مهدی محقق (رئیس هیأت مدیره انجمن)
- جناب آقای دکتر اصغر دادبه
- حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای مرتضی واعظ جوادی
-  جناب آقاي دکتر مهدی حجت

فعالیت های انجمن پس از پیروزی انقلاب اسلامی

انجمن از زمان تصویب اساسنامه در سال 1366 هـ . ش در شورای عالی انقلاب تا تصویب متمم اساسنامه در 1373 هـ . ش - که از آن می‌توان به عنوان قانون تأسیس انجمن نام برد - فعالیت خاصی نداشت و تنها به چاپ 11 جلد کتاب که در قبل از انقلاب سفارش آنها را داده بود، اقدام نمود. اما از سال 1373 هـ . ش فعالیت های انجمن آغاز گردید.
انجمن در طول فعالیت خود از 1373هـ .ش تا کنون مبادرت به برگزاری بیش از 160 مراسم بزرگداشت در تهران و 42 مراسم در شهرستانها و همچنین 12 مراسم نکوداشت برای مفاخر ایران و اسلام (شخصیتهای بین‌المللی) کرده است.